Öncelikle unutmayalım yerin üstünde birçok gizemlilik varken, yerin altıda gizemliliğini korumayı sürdürüyor. Bu yüzden diyoruz ki “yerin altını kimse tam bilemez”
Sondaj anlamı, yeraltı kaynaklarını araştırma, üretim ve işletmek için, ayrıca mühendislik yapılarının temel koşullarının saptanması iyileştirilmesi ve jeofizik verileri elde etmek amacıyla düşey, yatay veya herhangi bir yön ile açılı olarak yapılan silindirik kazı işlemidir.
SONDAJ ÇALIŞMALARININ GELİŞİMİ: Çinlilerin Tibet ile Chungkina arasındaki bölgede 1200 yıllarında açtıkları kuyularda 500-1000 m’ lik sondajlar açmışlardır. Mısırlılar M.Ö. 3000 yıllarında taş çıkarmak amacıyla sığ kuyular açmışlardır. Avrupa’nın en eski sondaj kuyusu M.S. 1126 yıllarında Fransa Artois’da basınçlı akiferlerde açılmıştır. İlk petrol sondajı Fransa’da 1794 yılında açılmış ve 30 m derinliğe inilmiştir. 1859 yılında Colonel Drake tarafından Pensilvanya’da açılan petrol kuyusu, petrol ve sondaj endüstrisi için bir dönüm noktası olmuştur. Darbeli sondaj ile açılmıştır. İlk karotlu sondaj, 1864 yılında İtalya-Fransa arasında açılan Mt. Lewis tünelinde yapılmıştır. İlk rotari (döner) sondaj,1867 yılında Pensilvanya’da açılan kömür madeninde 200 m açılmıştır.
Ülkemizde Sondaj Tarihçesi: Türkiye’de bilinen en eski sondajlar, İskenderun’a bağlı Çengen Köyü’nde muhtemelen 1887 yılında petrol araştırması amacıyla yapılmıştır. Tekirdağ-Mürefte-Gaziköyde 1892 yılında bir Türk tarafından yapılmıştır. 1898 yılında, Tekirdağ-Şarköy’de, Osmanlı Bankası tarafından Fransız Şirketine petrol arama amaçlı olarak yaptırılmıştır. Ülkemizde ilk derin petrol kuyusu, 1934 yılında Midyat’ta 1351 metre derinlikte darbeli yöntemle Petrol Arama ve İşletme İdaresi adına yapılmıştır. 1935 yılında Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) kurulmuştur. 1954 yılında TPAO petrol arama çalışmalarını yapmak amacıyla kurulmuştur. 1956 yılında Devlet Su İşleri Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı kurulmuştur.
SONDAJ ALANINDAKİ BAŞLICA GELİŞMELER:
Başlangıç dönemi
Konili matkap
Sondaj çamuru kullanımı
Gelişme dönemi
Üç kanatlı matkap
Gücü yüksek pompa
Güçlü motorlar
Kuyu genişletme matkabı (reamer)
Bilimsel dönem
-Kuyu basınç kontrolü
-Çamur özelliklerinin ölçümü
-Matkap tasarımı
-İlerleme hızının artışı
Otomasyon dönemi
-Bilgisayar teknolojisi
-PDC matkaplar
Sondajların Amacı ve Sınıflandırılması: Sondaj kuyuları farklı uygulamalara sahip olup, metalik maden ve endüstriyel hammadde, kömür kaynaklarının aranmasında, geliştirilmesinde, üretiminde, değerlendirilmesinde ve planlanmasında, petrol-doğalgaz, jeotermal rezervuarların, yeraltı suyu aranmasında ve üretiminde, baraj alanlarının değerlendirilmesinde, tünellerde, köprülerde, zayıf zeminlerin iyileştirilmesinde ve diğer birçok alanda farklı amaçlar için kullanılmaktadır.
SONDAJLARIN SINIFLANDIRILMASI: Mühendisliğin pekçok dalı ile ilgili olan sondajcılık, amaç, özellik ve yöntemleri bakımından farklılıklar gösteren geniş kapsamlı bir iş koludur. Sondaj işlemlerini anlaşılır hale getirmek için, sondajları amaç ve özelliklerine göre aşağıda verilen gruplara ayırarak sınıflandırma yapılabilir.
Jeoloji Müh.
Petrol Müh.
Maden Müh.
Jeofizik Müh.
İnşaat Müh.
SONDÖR (Görev ve Sorumlulukları): Bir sondaj kuyusunu başlangıcından teslimine kadar sevk ve idare eden kişiye SONDÖR denir. İyi bir sondör en doğru kararı en kısa zamanda alıp uygulamaya koyabilen kişi demektir. Bir sondör çalıştığı vardiye sürecinde yanında çalışan kişilerin amiri, elindeki makina ve malzemelerden sorumludur.
Görevleri: İşi bir önceki vardiyeden teslim alır ve çalışma alanını terketmez. Amirlerinden aldığı talimatlara uyarak iş taksimatı yapar. Kuyu ve yanında çalıaşan personelin emniyetini sağlar. Makina parkının iyi kullanılmasını sağlar.
Vardiye defterini tutar ve Rapor defterini özet olarak yapar. Sondaj sürecinde nümunulerin zamanında alınması ve saklanmasını temin eder. Gerektiği durumlarda amirlerine bilgi verir.
Sondaj mühendisinin görevleri genel olarak şunlardır;
1.Delinecek formasyonlara uygun sondaj yöntemini/yöntemlerini seçmek
Kuyu derinliğine uygun sondaj makine/kule ve ekipmanları seçmek
Sondaj çalışmalarının kesintisiz ve emniyetli bir şekilde yapılmasını sağlamak
Sondaj personelini yönetmek
Günlük vardiya kayıtlarının tutulmasını sağlamak
Proje mühendisi ve/veya kuyu jeologu ile görüşerek gerekirse sondaj programında değişiklik yapmak
Geçilen formasyonlardan kırıntı veya karot örnek alınmasını sağlamak
Sondaj çalışmalarında sondaj mühendisliği görevini üstlenen mühendislik elemanları
Petrol ve Doğalgaz Sondajları: TPAO (Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı) ve özel şirketler tarafından yapılmaktadır.
Sondaj mühendisliği görevini petrol mühendisleri tarafından yapıldığı görülmektedir. Az sayıda da olsa, maden mühendisleri de petrol/doğalgaz sondaj çalışmalarında sondaj mühendisi olarak görev yapmaktadır.
Jeotermal Sondajlar: MTA(Maden Tetkik ve Arama), İller Bankası ve özel şirketler tarafından yapılmaktadır. MTA’da sondaj mühendisliği maden mühendisleri, İller Bankasında ve özel sektörde ise jeoloji mühendisleri tarafından yapılmaktadır.
Su Sondajları: DSİ (Devlet Su İşleri), İller Bankası, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri ve özel sondaj kuruluşları tarafından yapılmaktadır. Sondaj mühendisliği görevi, genellikle jeoloji mühendisleri tarafından üstlenilmiştir.
Jeoteknik Etüt ve Enjeksiyon Sondajları: DSİ, İller Bankası, TCK (Karayolları), EİEİ (Elektrik İşleri Etüt İdaresi) ve özel sondaj şirketleri tarafından yapılmaktadır. Jeoteknik etüt ve Enjeksiyon sondajlarında, sondaj mühendisliği görevi genellikle jeoloji mühendisleri tarafından üstlenilmiştir.
Maden Arama Sondajları: MTA, TTK(Türkiye Taşkömürü İşletmeleri), TKİ(Türkiye Kömür İşletmeleri) ve özel sondaj şirketleri tarafından yapılmaktadır. Devlet kuruluşlarında, maden arama sondajlarında sondaj mühendisliği görevinin maden ve jeoloji mühendisleri tarafından ağırlıklı olarak üstlenildiği görülmektedir. Özel kuruluşlarda ise genellikle jeoloji mühendisleri görev yapmaktadır.
Patlatma Deliği Sondajları: Ülkemiz kamu kurumlarında(TTK, TKİ vb.) ve özel şirketlerde, patlatma deliği sondajları genellikle maden mühendisleri tarafından yönetilmektedir. Bu çalışmalarda az sayıda da olsa jeoloji mühendisleri görev yapmaktadır.
Yönlendirilebilir Yatay Sondajlar: Ülkemizde yeni gelişmekte olan bu sondaj türü, birkaç özel alt yapı kuruluşu tarafından ve genellikle inşaat mühendisleri kontrolünde yapılmaktadır. Çok az sayıda jeoloji mühendisi, yönlendirilebilir yatay sondaj çalışmalarında görev almaktadır.
